SÖZLÜK

Açık Pozisyon: Serbest dolaşımda bulunan ve yatırımcıların taşıdığı toplam varant pozisyonudur.

Alım Fiyatı: Varant piyasasında ihraççının, piyasa yapıcının veya bir yatırımcının alış teklifinde bulunduğu fiyat.

ALIM Varantı: Belirli bir tarihte (vade tarihi), belirli kullanım oranına göre belirli bir fiyattan (kullanım fiyatı) dayanak varlığı alma hakkı veren varant.

Amerikan Tipi Varant: Vade tarihinden önce de verdiği hakkı itfa ettirilip kullanılabilen varant.

Avrupa Tipi Varant: Sadece vade tarihinde itfa eden ve kullanılabilen varant. Borsa İstanbul'da işlem gören varantların tümü Avrupa tipidir.

Arbitraj: Risksiz kar elde etmek amacıyla, söz konusu finansal ürünün farklı piyasalardaki fiyat farklarından yararlanılıp, kar elde edecek şekilde pozisyon alınmasıdır.

Bariyer: Nakavt özelliği taşıyan yapılandırılmış ürünlerde, vadesi içinde geçersiz hale geleceği dayanak varlık seviyesini ifade eder. Dayanak varlığın bu değere ulaşmasıyla birlikte ilgili finansal ürün işlemden kaldırılır.

Başa baş Noktası: Vade sonunda varanta yapılan toplam yatırımın toplam gelire eşit olduğu noktadır. Bu seviyede, varanta yapılan yatırımda kar veya zarar oluşmaz.

BİST (Borsa İstanbul): Pay senetleri, devlet tahvilleri, vadeli işlem kontratları, opsiyonlar, yapılandırılmış araçlar gibi menkul kıymetlerin organize piyasada alımı ve satımının yapılmasını sağlamak amacıyla kurulan organize borsadır.

BİST30: Ulusal pazarda işlem gören, piyasa değeri ve işlem hacmi en yüksek 30 pay senedinin oluşturduğu gösterge endeksidir.

Çanak Stratejisi (Strangle): Kullanım fiyatları farklı, vadeleri aynı olan bir ALIM varantı ile bir SATIM varantının alınmasıyla oluşturulan opsiyon stratejisidir.

Çarpan: Varantın ihracı sırasında belirlenen, bir adet varantın, kaç adet dayanak varlığı alma ya da satma hakkı verdiğini gösteren orandır.

Dayanak Varlık: Varantın bağlı olduğu finansal varlığı ifade eder. Döviz, altın, pay senedi gibi yatırım araçları ve menkul kıymetler dayanak varlık olabilir.

Delta: Dayanak varlıktaki 1 birimlik değişime, varant fiyatının ne kadar değişeceğini gösteren parametredir. ALIM varantlarında delta “0” ile “1” arasında, SATIM varantlarında ise “0” ile “1” arasında bir değerdir. Bu değer, dayanak varlığa bağlı olmasından dolayı değişkenlik gösterir ve sabit değildir.

Endeks Varantları: Dayanak varlığı yurt içi veya yurt dışı endeksler olan varantlardır.

Etkin Kaldıraç: Dayanak varlık fiyatının %1 değişmesi halinde varantın fiyatındaki artışı veya azalışı yüzdesel olarak gösteren parametredir. Etkin kaldıraç; varant fiyatı, delta ve dayanak varlığa bağlı olmasından dolayı değişkenlik gösterir ve sabit değildir.

Fiziki Uzlaşı: Vade sonunda alıma veya satıma konu ürünün vade sonu fiyatından, fiziksel olarak teslim edildiği uzlaşı türüdür.

Gama: Dayanak varlığın fiyatı değiştiğinde delta değerinde meydana gelen değişikliği gösteren parametredir.

Geçmiş (Tarihsel) Oynaklık: Dayanak varlığın geçmişte belirli bir dönemdeki fiyat dalgalanmalarının standart sapma ölçümüyle hesaplanan değeridir.

İçsel Değer: Varantın değerini zaman değeriyle birlikte oluşturan değerdir. Dayanak varlığın spot fiyatı ile kullanım fiyatı arasındaki dönüşüm oranıyla düzeltilmiş farkına eşittir.

İçsel oynaklık: Piyasada belirli bir zamanda alınıp satılan opsiyon veya varantlann fiyatlamalarında kullanılan oynaklık değeridir. İçsel oynaklık, varant fiyatına etki eden en önemli faktörlerden biridir ve risk göstergesi olarak kullanılmaktadır. Örneğin, içsel oynaklığı yüksek olan dayanak varlığın riski yüksek, içsel oynaklığı düşük olanın ise riski düşük olduğu söylenebilir.

İhraççı: Varant, sertifika gibi yapılandırılmış araçların ihracını gerçekleştiren finans kuruluşudur.

Kaldıraç: Varant fiyatının, dayanak varlığın fiyatına oranıdır. Varantlarda bu değer yerine etkin kaldıraç daha etkili bir gösterge olarak değerlendirilebilir. Değeri çok düşük bir varant kaldıracı fazla olacağı için yatırımcılar açısından cazip görülebilir. Diğer taraftan böylesi varantların dayanak varlığa karşı hassasiyeti çok düşük olabilmekte ve bu nedenle de yatırım için uygun bir varant olmayabilir.

Karda varant: Varantın içsel değeri sahip olduğunu ifade eden varantlardır. Dayanak varlığın fiyatı ALIM varantının kullanım fiyatının üstünde, SATIM varantının kullanım fiyatının altında olan varantlar karda varantlardır. Diğer taraftan karda varanta yatırım yapan bir yatırımcı bu varantta mutlaka kar edeceği anlamını çıkarmamalıdır.

Kullanım Fiyatı: Varantın türüne göre alma veya satma hakkı verdiği dayanak varlık değeridir. Varantın ihracı sırasında belirlenen sabit bir değerdir.

Makas: Finansal piyasalarda, menkul kıymet veya göstergelerin alış ve satış fiyatı arasındaki farktır. Alım - satım makası, dayanak varlıkta derinliğinin az olduğu veya oynaklığın arttığı dönemlerde genişleyebilir veya tam tersi durumda da daralabilir.

Nakit Uzlaşı: Bu yöntemde vade sonunda dayanak varlık el değiştirmezken, kullanım fiyatı ile dayanak varlığın referans fiyatı arasındaki pozitif fark, yani varantın vade sonu değeri nakit olarak yatırımcının hesabına geçer. Yatırımcının vade sonunda herhangi bir şey yapmasına gerek kalmadan vade sonu nakit uzlaşı gerçekleşir.

Opsiyon: Belirli bir vadeye kadar (veya belirli bir vadede), belirli miktardaki dayanak varlığı, belirli bir fiyattan alma ya da satma hakkını, belirli bir prim karşılığında opsiyonu alan tarafa veren anlaşmalardır. Borsa İstanbul VIOP piyasası gibi organize piyasalarda yer alır. Opsiyon; alıcı taraf için bir zorunluluk getirmezken, satıcı taraf yükümlülüğü taşır.

Oynaklık: Volatilite olarak da bilinen oynaklık, dayanak varlığın fiyatındaki dalgalanma aralığını göstermektedir. Oynaklık, içsel oynaklık, tarihsel oynaklık gibi farklı sınıflara ayrılır.

Pay varantları: Dayanak varlığı pay senedi olan varantlardır.

Pergel Stratejisi (Straddle): Vadeleri ve kullanım fiyatları aynı olan bir ALIM varantı ile bir SATIM varantının alınmasıyla oluşturulan bir opsiyon stratejisidir.

Piyasa yapıcı: Varant ihraççıları kendi ürünlerinde derinlik sağlamak için bir piyasa yapıcı belirler. Piyasa yapıcı, işlem saatlerinde alış/satış kotasyonları verirken yatırımcıların işlem yapabilmesi için likidite sağlarlar. Diğer taraftan varant piyasasında yatırımcılar kendi aralarında işlem yapabildiği gibi piyasa yapıcılar her geçen işlemde taraf olmayabilir.

Prim: Opsiyon sözleşmesi veya varant yatırımcısının dayanak varlığı gelecekte belirtilen bir fiyattan alma veya satma hakkı karşılığında ödeyeceği tutardır. Başka bir deyişle opsiyonun veya varantın değeridir.

Riskten Korunma (Hedging): Bir nevi sigorta gibi davranan ve finansal varlıklarda ileride oluşabilecek olumsuz fiyat hareketlerinden korunmak adına yapılan risk yönetimi işlemidir.

Ro: Faiz oranı seviyelerindeki değişimlerin, varant fiyatları üzerindeki etkisini gösteren parametredir.

Satım Varantı: Belirli bir tarihte (vade tarihi), belirli kullanım oranına (çarpan) göre belirli bir fiyattan (kullanım fiyatı) dayanak varlığı satma hakkı veren varant.

Sertifika: Varantlarla karşılaştırıldığında daha uzun vadeli yatırıma uygun, kaldıraçsız veya sınırlı kaldıraç ile yatırımcısına farklı risk ve getiri profili veya farklı dayanak varlıklara erişim imkanı sağlayan yapılandırılmış araçlardır.

Son işlem günü: Varantta alım satım işleminin yapabileceği son gündür. Dayanak varlığa bağlı olarak, vade sonundan farklı bir tarih olabilir.

Spot fiyat: Bir menkul kıymet, endeks veya döviz çiftinin anlık işlem gördüğü cari fiyattır.

Teta: Vadeye kalan süredeki değişimin, varantın fiyatı üzerindeki etkisini belirten gösteren parametredir.

Tezgah üstü piyasa: Organize edilmemiş, daha esnek kuralları olabilen menkul kıymet pazarı olarak tanımlanabilen piyasa veya işlemdir.

Vade: Varantın sağladığı hakkın son bulduğu tarihtir. Vade sonundan sonra varant işlemden kaldırılırken, varantın vade sonu değeri var ise bu değer sahip olunan varant miktarı ile çarpılıp hesaplanan miktar yatırımcının hesabına nakit olarak aktarılır.

Varant: Yapılandırılmış araç olarak ihraç edilen menkul kıymetleştirilmiş opsiyonlar için kullanılan uluslararası ortak terimdir.

Varant tipi: Varantın vade tarihinden önce mi yoksa vade tarihinde mi kullanılabildiğini belirtir. Genellikle Avrupa tipi varant ve Amerikan tipi varant şeklinde ikiye ayrılır.

Varant türü: Varantın yatırımcısına alma hakkı (ALIM varantı) ya da satma hakkından (SATIM varantı) hangisini sağladığını gösterir.

Vega: Oynaklıktaki (volatilite) değişimlere karşı varantın duyarlılığını gösteren parametredir.

Yapılandırılmış araç: Finansal kurumlarca organize piyasalarda ihraç edilen, farklı risk ve getiri profilini veya farklı dayanak varlıklara yatırım fırsatını yatırımcılara sunan ürünlerdir. Yapılarında bileşen olarak türev ürün, bono, pay senedi gibi farklı enstrümanlar içerebilir.

Zaman Değeri: Varant fiyatı ile içsel değer arasındaki farktır. Zaman değeri, varant yatırımcısının doğrudan yatırıma nazaran varantın sağladığı kaldıracın karşılığı olarak yorumlanabilir.

Zararda varant: İçsel değeri olmayan varantı ifade eder. Dayanak varlığın spot fiyatı ALIM varantının kullanım fiyatının altında, SATIM varantının ise üstünde olan varantlardır. Değerinin tamamını zaman değeri oluştururken vade sonunda beklenti gerçekleşmezse değersiz son bulur.